Embera Yerlileri

Panama’da yaşayan Embera yerlilerini bulmak için 3 farklı köyü ziyaret edip onlarla beraber toplamda 11 gün geçirdim. Onlar ne yer içerse bende aynılarını yedim-içtim, ailerin evlerinde kaldım. Köylere herhangi bir kara aracı ile ulaşım yok. Kimine kayıklarla gittikten sonra saatlerce yürümek gerekiyordu. Çetrefilli geçen bir 11 gün olsa da edindiğim tecrübeler için her türlü zorluğa değdi.

Panama’nın Darien bölgesinde bulunan bu köyler özerk yerler olduğu için rehbersiz gidilemiyor. Bölgeye gidene kadar üç farklı asker kontrolü var ve hepsinde bu bölgeye girmek için iznin var mı diye soruyorlar. Rehberi tanıdıkları için hepsinden sorunsuz geçtim. 3 Gün rehberle gezdikten sonra sonraki günler için rehbersiz, kafama göre takılmak istedim. En yakın askeri birliğe gidip yeni rehberim olarak evinde kaldığım birini gösterdim. Tabi benim göstermemle olmuyordu. O kişi de birliğe gidip evet bu adam benimle diyerek imza attı ve 8 gün daha yerlilerle beraber vakit geçirdim. Ve dedikleri şey; şimdiye kadar rehbersiz orada kalan tek kişi benmişim. Bölgeden ayrılırken yine askeri birliğe gidip ben artık buradan ayrılıyorum demeniz lazım. Panama City’e dönüşte ise askeri kontroller yine var. Ve sizin o bölgeye ilk giriş yaptığınız gün ile son günü karşılaştırıp tamam bu adam girdi ve çıktı diye not düşüyorlar.

 

Yağmur ormanlarının biraz içinde biraz yanında kalan bu köylerden merkez ve en büyük olan Mouge köyü diğerlerine göre daha bi’ gelişmiş durumda. Llana Bonita köyü ise her taraftaki meyve ağaçları, evleri ,deresi ve insanlarıyla şuana kadar gördüğüm en güzel köy. Köyün eskileri bundan 20-25 yıl öncesine kadar leopar ve jaguarların karınlarını doyurmak için evlerin yanına kadar geldiklerini söylüyor. Şimdilerde ise eğer şanslıysanız ormanın içinde bu hayvanları görme ihtimaliniz yine var. Bulunduğum üç köyden en büyüğünde yaklaşık 70, en küçüğünde ise 10 tane ev vardı.

Embera kadınları genelde belden üstü çıplak gezse de Panama hükümeti artık böyle olmaz, birşeyler giyin dediği için yavaş yavaş giyinmeye başlamışlar. Erkekler ise önceden alttaki fotoğrafda gördüğünüz gibiymiş ama şimdilerde hepsinde normal kıyafetler var. Teknolojiden uzak bu köylerdeki elektrik sadece güneş enerjisi ile karşılanıyor. Evlerde ise çeşmeden akan bir su yok. Banyo dahil neredeyse suyla ilgili tüm ihtiyaçları dereden karşılıyorlar. Tuvalet içinse evlerin dışında etrafı tahta ve muşambalarla çevrilmiş alanlar olsa da onlarla kaldığım 11 gün boyunca bir kişinin bile o tuvaletleri kullandığını görmedim. Nereye tuvaletlerini yaptıklarını da tam olarak çözemedim. Köylerdeki okul öğretmenlerine bu durumu sorduğumda genelinin dediği şey dere kenarına yapıyorlar oldu. Panama hükümeti yakın zamanda her üç köye de okul yapmış ve aktif olarak eğitim de veriliyor.
  

Kendi dillerinin yanı sıra ispanyolca da konuşan Embera Yerlilerinin dini inançları Evanjelizm/Hristiyanlık. Orada bulunduğum sürece sadece haftanın bir günü kiliside buluştuklarını ve bir kadının vaaz verip, ağladığını gördüm. Sonrasında ise çocuklar kilisedekilere ilahi ve şarkılar söylüyordu. Kilise dediğime bakmayın, 3 tarafı öylece çevrilmiş bir yerdi.

Diğer enteresan bir konu ise NASA astronotları vakti zamanında ormanda yaşam ya da benzer şartlarda grup halinde nasıl yaşanabiliri öğrenmek için Embera köyündeki liderlerden özel eğitim almış. Bu eğitim için neden Embera yerlilerini seçtiklerini daha önce paylaştığım köy lideri ile aramda geçen bu hikayeyi okuyarak anlamak pek bi’ mümkün.

Embera yerlileri kadın-erkek, çocuk-yaşlı farketmeksizin vücutlarına geçici dövme yapıyor. Bunun öncelikli sebepleri için geleneksel olduğu, deriyi yenilediği ve sivrisineklerden koruduğunu söyleseler de son zamanlarda turistik amaçlı yapıldığı da başka bir gerçek. Bu geçici dövmeyi yapabilmek için doğal boyayı ise soğan benzeri bir sebze/meyveden elde ediyorlar.
 

Evlerinde kaldığım ailelere neredeyse her gün birileri misafirliğe geliyordu. Her öğün evde bir misafiri ya da komşuyu görmek mümkün. Onlarla geçirdiğim 11 gün boyunca bir kere bile birinin diğerine bağırdığını ya da yüksek sesle konuştuğunu duymadım. 3 Farklı ailenin evinde kalmış olsam da çoluk çocuk, anne baba dahil nasıl bu kadar sakin yaşayıp en ufak bir tartışma olmaması dikkatimi fazlasıyla çektiği için okul öğretmenine gidip bu durumu da sordum. 6 Aydır onlarla beraber yaşayan öğretmen de aynı şeyleri söyledi. Bırak aile içi şiddeti ya da kavgayı bir kere bile birinin diğerine bağırdığını o da duymamış. NASA’nın eğitim için niye Embera yerlilerini seçtiğinin başka bir sebebi de bu olabilir.
 

Evlerin neredeyse her tarafı açık. Ayrı oda ya da özel hayat diye bir şey pek yok. E peki cinsel ihtiyaçları nasıl gideriyorsunuz dediğimde ise akşam olunca evlerin altında işlerini gördüklerini, cinsel ihtiyaçlarını ve çocuk yapma işini çok hızlı bir şekilde hallettiklerini söylediler. Ziyaret ettiğim bazı evlerde ise 16-17 yaşındaki kızların çocuklarının olduğunu ama hiç evlenmeyip, eşlerinin de olmadığını gördüm.

Halen avcılık yapanlar olsa da ana besin kaynakları ormanda ekip, biçtikleri pirinç. Şimdiye kadar en iyi pirinci Samsun/Terme pirinci bilirdim ama bu orman pirincini yedikten sonra fikrim değişti. Hatta Llana Bonito köyünde kaldığım evde tavşan benzeri bir av hayvanı etiyle beraber yediğim bu dağ pirinci şuana kadar yediğim en lezzetli yemek. Bu pirinci ekip, biçmek ve diğer işlemlerden geçirip yemek pişirilecek hale getirmek için sabah 7 akşam 5 arası kadın, erkek herkes çalışıyor. Ormana gidip çalışmak ise o sıcak havalarda pek kolay bir iş değil. Bunların yanı sıra ayda yılda bir gelen turistlere satmak ya da Panama City’e göndererek para kazanmak için el işi ürünleri de yaptıkları oluyor.

Embera çocukları ise aşırı tatlı ve cana yakın. Benim gibi fotoğrafa ilgili birisi için bulunmaz bir nimet. Olur ya oralara gidecek olursanız yanınızda muhakkak çocuklara vermek için çikolata ya da şeker tarzı birşeyler bulundurun. Bir de “buraya memo diye biri geldi mi?” diye sorarsanız neredeyse hepsi beni hatırlayacaktır.

Köy ahalisi erkenden yatıp erkenden kalkıyor. Hava aydınlandığında uyuyan birisini görmek zor. Kahvaltıda kızarmış balık, akşam yemeği olarak ise yumurta yiyebilirler. Bizlere göre yemek kültürleri farklı olsa da çok iyi beslendiklerini söyleyebilirim. Çocuklar zaten neredeyse 5-6 yaşına kadar hep çıplak gezdikleri için bünyeleri hastalıklara karşı bağışıklık kazanmış durumda, kolay kolay hasta olmuyorlar.

Evler hep ahşap olduğu için her türlü böcek, sürüngen ya da kemirgeni görmek mümkün. Çoluk, çocuk bu hayvanlarla büyüdüğü için elim kadar örümceği kucaklarına alıp oynayabiliyorlar. Böcekten korkmak ya da tiksinmek gibi bir kavramları yok. Evlerinde yatak da yok. Akşam olunca battaniye gibi bir şeyi yere serip etrafını da cibinlik tarzında birkaç çarşafla kapatıyorlar. Ve diğer bir detay yastık kullanmadan uyuyorlar.

Orta yaş ve üzeri pek okuma yazma bilmiyor. Çocuklar ise okula gittikleri için eğitim görebiliyorlar. Türkiye’yi biliyor musunuz diye sorduğumda ise ABD’de bir yer mi ya da Kolombiya’da mı diyorlar. Sadece 20 yaşlarındaki biri Arda Turan sayesinde Türkiye’yi bildiğini söyledi. Şehir merkezine gittiğinde Avrupa maçlarını hep izlermiş, oradan biliyor. Futbolun sadece futbol olmadığının güzel bir örneği.

Şimdiye kadar Meksika, Guatemala ve El Salvadorda ziyaret ettiğim yerli diyebileceğim 5-6 farklı etnik grup içinde Embera yerlileri en canayakın ve sıcakkanlı olanlarıydı. Ne fotoğraf çektirmek için para istediler ne de evlerine davet ettiklerinde verdikleri yemek için. Hatta evlerinde 6 gece kaldığım aile benden yatak ve yemek parası dahi istemedi. Ama tabi ben yine de karşılığı neyse verdim. Deseler ki tekrar hangi yerli grubunu ziyaret etmek istersin hiç düşünmeden Embera yerlileri derim.

Muhtemelen 10 yıl önce çok daha ilkel şartlarda yaşayan Embera yerlileri için değil 10 yıl, 5 yıl sonra bile hayatlarının daha modernleşeceğini, zaten kaybedilmeye başlamış kültürlerinin daha da çok yok olacağını düşünüyorum. Gençler büyük şehirlere göç edip inşaatlarda çalışmaya başlamış, köyler ise günden güne turistik yerler haline gelecek durumda.

Nasa astronotlarının bile buralara gelip Embera yerlilerden hayat dersi aldığını düşünürsek burada geçirdiğim 11 gün sonunda elimde kalan şeylerin sadece çektiğim fotoğraf ve videolar olmadığını rahatlıkla söyleyebilirim.

Panama’nın Darien bölgesinde yaşan Embera Yerlilerini ziyaretim süresince neler yaptığımı elimden geldiğince videolar halinde de anlatmaya çalıştım. 3 Bölümlük bu serinin birinci bölümünü alttan izleyebilir, diğer bölümler için ise linklere tıklayabilirsiniz.

Bölüm 2
Bölüm 3